Bob Luijks
Bob Luijks is een echte duizendpoot. Als professionele fulltime natuurfotograaf doet hij, naast het fotograferen uiteraard, niets liever dan mensen wegwijs maken in de fotografiewereld en vertellen over de natuur. Afgelopen tien jaar schreef hij vele boeken over fotografie en natuur. Zo werkt hij onder andere mee aan de populaire reeks ‘Praktijkboeken Natuurfotografie’. Daarnaast publiceerde hij diverse boeken in eigen beheer. Als hoofdredacteur van Natuurfotografie Magazine, het enige Nederlandse tijdschrift in dit genre, stelt hij zich tweemaandelijks tot doel de abonnees weer te voorzien van allerlei leuke nieuwtjes, tips en tricks. Hij maakte al vele reportages over natuurgebieden voor diverse tijdschriften en natuurorganisaties. Tel daarbij de vele lezingen en workshops op die Bob verzorgt en je weet dat Bob een druk baasje met maar één doel: iedereen laten genieten van natuurfotografie én de prachtige natuur, vaak van het eigen Nederland.
Slecht weer of slecht licht bestaat niet, tenminste, als je je weet aan te passen aan de omstandigheden. Ik deel een aantal tips over hoe je licht en weer in je voordeel gebruikt. Zo hoef jij je niet te laten tegenhouden door ‘slechte’ omstandigheden, kun je iedere dag fotograferen en haal je het maximale uit je fotografie.
Fotograferen op elk moment van de dag
Ochtend, middag, avond en nacht. Momenten van de dag met ieder geheel ander licht en eindeloze mogelijkheden.
Morgenstond heeft goud in de mond, een uitspraak die zeker geldt voor natuurfotografie. De ochtend is begeerd om zijn zachte pasteltinten, veroorzaakt door het aanwezige vocht. Dit vocht zorgt daarnaast voor meer diepte in het landschap. De druppels die bloemen en insecten sieren, vormen een mooie bonus.
Hiervoor sta je graag vroeg op: mist en een kleurrijke zonsopkomst. FUJIFILM GFX 50S en GF 100-200mm f/5.6 R LM OIS WR, 1/60 sec bij F14, ISO 200.
Na die heerlijke ochtend valt de middag voor veel fotografen tegen. De zon staat dan hoog aan de hemel, waardoor het licht hard is en er koele tinten en harde contrasten ontstaan. Toch ligt dat iets genuanceerder. Hoe hard het licht is, wordt vooral bepaald door de aanwezigheid van wolken. Hoe meer het blauw doorbroken wordt, hoe vriendelijker de sfeer. Hard licht leent zich bijvoorbeeld wel prima voor zwart-witfoto’s, waarbij pittige contrasten een meerwaarde hebben.
Voor een fotograaf niet zo spannend, maar commercieel wel een interessant beeld. FUJIFILM GFX 100S en GF 32-64mm f/4 R LM WR, 1/80 sec bij F18, ISO 320.
Avondlicht is zeker niet hetzelfde als ochtendlicht. Nu is niet zozeer vocht de sfeermaker, maar stof, grotendeels door onszelf in de lucht gebracht via het verkeer en fabrieken. Het avondlicht is dan ook een stuk warmer dan het ochtendlicht. Verder zal voor veel mensen de temperatuur een stuk comfortabeler zijn en menig fotograaf heeft simpelweg een voorkeur voor warme tinten.
s Avonds is de kans op fraaie wolkenluchten groter dan ‘s ochtends. Bovendien zijn de kleuren vaak roder/warmer. FUJIFILM X-T4 en XF 10-24mm f/4 R OIS, 1/20 sec bij F9, ISO 800.
Zodra de zon ondergaat, verdwijnen de meeste fotospullen in de tas en begint de reis huiswaarts. Dat is jammer, want de nachtelijke periode biedt eveneens bijzondere mogelijkheden, denk bijvoorbeeld aan de sterren die aan de hemel schitteren. Daarnaast hebben we in onze omgeving te maken met strooilicht vanuit (fel) verlichte steden en wegen. Dit zorgt voor een allesomvattende oranje gloed. Meestal is dit een nadeel, maar je kunt het ook benutten, zoals in de afbeelding van de kerk hieronder. Wanneer de maan aan de hemel staat en voor meer dan de helft zichtbaar is, krijg je met een heel andere lichtbron te maken. Net als de zon veroorzaakt het maanlicht schaduwen. Omdat de rest van de hemel – en daarmee ook het landschap – erg donker blijft, geeft dit een uiterst mysterieus licht.
Wolken weerkaatsen na zonsondergang nog een tijd zonlicht, waardoor lichtende nachtwolken ontstaan. Een mooi en zeldzaam nachtelijk fenomeen in de zomer. FUJIFILM GFX 50S en GF 100-200mm f/5.6 R LM OIS WR, 6,5 sec bij F8, ISO 800
Tip: het gouden uur en blauwe kwartier
De randen van de dag zorgen voor het fraaiste licht, ook wel aangeduid met het gouden uur. Het gaat dan om de periode rond zonsopkomst en zonsondergang. Dat uur is een relatief begrip, want het is sterk afhankelijk van de seizoenen en het weer. Soms lijkt er geen einde te komen aan het gouden uur, terwijl op andere momenten het feest in enkele minuten alweer voorbij is. Tijdens het gouden uur valt een aangenaam warm licht over het landschap.
Net voor het gouden uur in de ochtend of net erna in de avond spreken van het blauwe uur of kwartier. In deze periode dringt nog nauwelijks rood licht door de atmosfeer. Hierdoor krijg je hele diepe blauwe tinten, die zelfs met het aanpassen van de witbalans nauwelijks te verhelpen zijn (dit moet je overigens ook niet willen). De intense blauwe kleur zorgt voor een mysterieuze nachtelijke sfeer in foto’s. Het licht is ook populair bij het fotograferen in steden en bij aangelichte gebouwen. Het diepe blauw kleurt immers fraai bij het oranjegele kunstlicht.
Het warme licht van het gouden uur valt over het overstroomde Maasdal. FUJIFILM X-T4 en XF100-400mm f/4.5-5.6 R LM OIS WR, 1/125 sec bij F9, ISO 200
Het licht van het blauwe uur is prachtig, corrigeer dit niet met de witbalans. FUJIFILM GFX50S en GF100-200mm f/5.6 LM OIS WR, 25 sec bij F5.6,ISO 1600
Ook belangrijk: de lichtrichting
Naast de momenten van de dag dat je fotografeert is de lichtrichting ook een belangrijk aspect, dat helaas vaak te weinig aandacht krijgt. Klein detail is wel dat de zon dan moet schijnen.
Licht mee: De zon staat in de rug, voor de fotograaf wordt alles gelijk aangelicht. Omdat grote contrasten ontbreken, zal de camera weinig moeite hebben de juiste belichting te bepalen. Onder dergelijke omstandigheden heb je ook geen hulpmiddelen nodig om de juiste balans te vinden tussen de lucht en het landschap. Wel wordt alles erg vlak en enig gevoel voor diepte verdwijnt. ‘s Middags zorgt deze lichtrichting daarnaast voor fletse kleuren.
Licht mee en daardoor erg vlak, hier in het voordeel ingezet voor een minimalistisch beeld. FUJIFILM GFX 50S en GF 32-64mm f/4 R LM WR, 30 sec bij F20, ISO 400.
Licht van opzij: Door licht van opzij krijg je een zonverlichte zijde en een schaduwzijde. Hierdoor ontstaat er een groter contrast in het beeld en daarmee bijna automatisch meer diepte. Het grote contrast kan problemen veroorzaken bij het vinden van de juiste belichting. Soms is één juiste belichting niet mogelijk omdat het contrast simpelweg te groot is voor de camera.
Door de laagstaande zon wordt ieder beetje reliëf zichtbaar. Een foto krijgt met licht van opzij veel meer pit. FUJIFILM GFX 50S en GF 32-64mm f/4 R LM WR, 1/9 sec bij F20, ISO 200.
Tegenlicht: Tegenlicht is misschien wel het mooiste, maar ook meteen het lastigste licht. Het probleem is de zon zelf (en de omgeving). Laat deze dus zoveel mogelijk buiten beeld om problemen zoals uitgebeten wit en lensflares te voorkomen. Wanneer tegenlicht door bladeren en bloemen schijnt levert dit intense kleuren op en haren van dieren en details van planten worden prachtig zichtbaar.
Tegenlicht zorgt voor intense kleuren, maar zorg er wel voor dat je de zon zelf (grotendeels) buiten beeld laat. FUJIFILM GFX 100S en GF 100-200mm f/5.6 R LM OIS WR, 1/200 sec bij F11, ISO 400.
Weersomstandigheden
Bij licht denk je al snel aan de zon, maar er zijn natuurlijk ook andere weersomstandigheden en die leveren weer een ander licht op.
Zon: Wanneer de zon schijnt, levert dit licht en schaduw op, ofwel een contrastrijke situatie. Zonlicht vervult dan ook een sleutelrol in het creëren van diepte in een foto. Vooral bij landschapsfoto’s (open landschappen) is zon essentieel. Natuurlijk is het moment van de dag bepalend voor de uiteindelijke sfeer van het beeld. ‘s Ochtends en ‘s avonds krijg je mooie kleuren voorgeschoteld, terwijl het licht midden op de dag fletser van kleur en het contrast groter is.
Daarnaast zorgt de zon ervoor dat subtiele details van bijvoorbeeld dieren en planten snel verdwijnen. Vooral witte, gele, oranje en rode tinten zijn hier gevoelig voor. Om de details te behouden, moet je de belichting flink corrigeren met als gevolg dat de achtergrond erg donker wordt.
Zon leent zich perfect voor open landschappen. In geval van een zandverstuiving komen ook alle details – van grassen tot zandribbels – prachtig naar voren. FUJIFILM GFX 50S en GF 23mm f/4 R LM WR, 1/25 sec bij F22, ISO 100.
Bewolkt: Wolken fungeren als een grote diffuser. Grote contrasten behoren tot het verleden en het beeld is zacht en vriendelijk, maar ook vlak. Daarom is een bewolkte hemel niet praktisch in open landschappen, maar wel in besloten (bos)landschappen. Ook voor macro- en wildlife fotografie zorgt het zachte licht voor uitgebalanceerde foto’s
Een bos komt veel beter tot z’n recht op bewolkte dagen. FUJIFILM GFX 100S en GF 100-200mm f/5.6 R LM OIS WR, 0,8 sec bij F14, ISO 500.
Mist: Mist geeft diepte in het landschap omdat kleuren, tinten en scherpte vervagen naarmate de afstand toeneemt. Omdat mist fungeert als een enorme diffuser is het contrast laag, waardoor de foto een zachte, mysterieuze uitstraling krijgt. Mist verdoezelt de vaak te drukke achtergrond, waardoor andere elementen ineens opvallen. Maar mist betekent ook een lichte omgeving, waardoor je vaak zult moeten overbelichten. Daarnaast heeft de witbalans het vaak moeilijk, met te kille foto’s tot gevolg.
Mist geeft diepte en verhult allerlei storende details. FUJIFILM GFX 50S en GF 100-200mm f/5.6 R LM OIS WR, 2 sec bij F20, ISO 100.
Regen: Van alle weersomstandigheden is regen het minst favoriet. Niet zo verwonderlijk, want alles wordt nat en vies. Toch heeft regen één enorm voordeel: kleur! Kijk maar eens naar de vloer in de woning. Wanneer zijn de kleuren het mooist? Juist, wanneer je deze dweilt! Regen biedt daarnaast het voordeel van druppels, zowel vallend als aanwezig op de vegetatie. En plassen water geven je ineens een andere blik op de wereld.
Intense kleuren door de aanhoudende motregen. FUJIFILM GFX 50S en GF 32-64mm f/4 R LM WR, 2 sec bij F22, ISO 400
Wind: De wind gooit nogal eens roet in het eten, zeker bij macrofotografie. Alles beweegt immers. Natuurlijk kun je met hulpmiddelen de wind zoveel mogelijk beperken, maar je kunt de wind natuurlijk ook in je voordeel gebruiken. Speel eens met lange(re) sluitertijden om de wind de ruimte te geven in de foto. Hoe lang de sluitertijd exact moet zijn is afhankelijk van de wind zelf. Deze is nooit constant en het effect dus ook niet. Veel foto’s kunnen direct de prullenbak in, maar de foto’s die lukken zijn beslist anders. Waait het echt hard, ga dan naar de kust, maar pak wel je spullen goed in tegen het gemene zand en zout.
Stuivende zandkorrels in de duinen. FUJIFILM GFX 50S en GF 250mm f/4 R LM OIS WR, 1/4000 sec bij F7.1, ISO 800.
Maak een plan
Fotograferen is niet enkel anticiperen op de omstandigheden; in het geval van het licht kun je ook al veel op voorhand plannen. Probeer interessante locaties al op voorhand op te merken tijdens een wandeling en noteer deze. Met behulp van speciale planningsapps, zoals The Photographer’s Ephemeris en PhotoPills, kun je exact zien waar de zon en maan opkomen en weer ondergaan. Zo kun je bepalen wanneer je waar moet gaan staan om de zon net boven die ene kerktoren te zien opkomen.
Daarnaast is het handig om te bekijken wat het weer op dat moment/de rest van de dag gaat doen en daar je plan op aan te passen. Een goede fotograaf is ook een goede weerman, dus probeer verschillende informatiebronnen met betrekking tot het weer zelf te interpreteren. Lokale omstandigheden bepalen soms in grote mate de sfeer. Wordt er geen mist verwacht? Grote kans dat het ergens bij jou in de buurt even mooi is tijdens de vroege uurtjes!
Nuttige sites zijn onder andere:
- Buienradar.nl voor het raadplegen van de neerslagradar en actuele satellietfoto’s
- Windy.com biedt veel informatie over de wind
- Yr.no of wetteronline.de voor een gedetailleerde weersverwachting (en echt waar, vaak beter dan Nederlandse sites…)
- blitzortung.org met live de exacte locaties van blikseminslagen
- poollicht.be wanneer er kans is op het zien van het noorderlicht