19.01.2023 Mark Janes

De kosmos fotograferen met GFX

Mark Janes

Mark Janes is an outdoor photographer and educator based in the far north of Scotland, working with clients in travel, tourism and land-management. He has a keen interest in the night-sky and seeks to incorporate this into his work, creating ethereal “nightscapes” that showcase the spectacular Scottish landscape in a new light.

Operating under the name “Scot Land, Sea and Sky”, Mark’s work features in tourism brochures and websites, and he offers classes, workshops and one-to-one sessions for those who wish to develop their landscape photography skills. His prints adorn many homes and high-end vacation properties in the Scottish Highlands.

Terwijl de duisternis de oerwouden van Noord-Schotland bedekt, begeeft Mark Janes zich tussen hemel en aarde om de nachtelijke hemellandschappen in ongelooflijk detail te documenteren.

Het verlangen van de mens om te creëren is schijnbaar grenzeloos. In een paar eeuwen tijd heeft de fotografische technologie zich exponentieel ontwikkeld – en daarmee ook de verscheidenheid aan onderwerpen die kunnen worden gedocumenteerd. Nu kunnen de beste spiegelloze systemen verbluffende scènes van onze kosmos creëren met een natuurgetrouwheid die met het menselijk oog nauwelijks te onderscheiden is. Wij spraken met Mark Janes, die onlangs de nieuwe GF20-35mmF4 R WR heeft uitgeprobeerd.

Ten noorden van Inverness, Schotland, geniet Mark van het noorderlicht, ongerepte uitzichten op de Melkweg en de schilderachtige vergezichten. Er zijn weinig betere locaties op aarde, maar met voldoende toewijding en deskundige begeleiding zijn ook elders gelijkaardige resultaten te behalen. Eerst komt de vraag waar en wanneer.

“Planning is heel belangrijk bij nachtelijke hemelfotografie, net als bij landschap in het algemeen,” zegt Mark. “Ik zie mezelf niet echt als een astrofotograaf, hoewel de nachtelijke hemel wel een grote rol speelt in mijn beelden. Ik fotografeer vaak elk fenomeen dat toevallig aanwezig is – of het nu het noorderlicht is, een fonkelende Melkweg of nachtelijke wolken. Mensen die een van die fenomenen willen vastleggen, kunnen dat plannen, maar de locatie zelf is voor mij belangrijker dan de nachtelijke hemel erboven.”

Foto 2022 © Mark Janes | FUJIFILM GFX50R en FUJINON GF20-35mmF4 R WR

Het noorderlicht is in het grootste deel van Europa een zeldzame verschijning, terwijl het trapsgewijze uitzicht op de horizon bijna uitsluitend is voorbehouden aan mensen in het zuiden. Maar als je de stad ver genoeg ontvlucht, wacht je overal een overvloed aan hemelse geneugten.

“Ga overal heen waar je kunt om lichtvervuiling te vermijden,” adviseert Mark. “Een relatief kleine stad aan de horizon zal te zien zijn bij het soort lange belichtingen dat je gaat maken. Zelfs als je de lichtvervuiling niet met het blote oog kunt zien, zal het in het beeld te zien zijn.”

Dan is er nog de kwestie van het creatieve gereedschap. De verschillen tussen de diverse systemen zijn misschien iets minder duidelijk bij andere fotografische bezigheden, maar gedetailleerde astroscènes drijven de modernste sensoren tot het uiterste.

“De uitdaging is een beeld te creëren met minimale ruis bij zeer weinig licht. Een gevoeligheid van ISO 1600 of hoger is nodig, dus een sensor die bij die hogere instellingen kan maken zonder al te veel digitale ruis te produceren is belangrijk. Voor mij is de 50-megapixel FUJIFILM GFX50R-sensor in dat opzicht de sweet spot,” vervolgt Mark. “Je hebt een enorme hoeveelheid details, het dynamisch bereik betekent dat je schaduwen kunt verhogen zonder veel artefacten, maar aangezien het een relatief bescheiden resolutie is voor het enorme sensorformaat, heb je grote pixels en een vrij lage pixeldichtheid.”

Foto 2022 © Mark Janes | FUJIFILM GFX50R

Zoals altijd zijn lenzen een andere belangrijke keuze. Langere brandpuntsafstanden sluiten aan bij een niet-gecontextualiseerd deel van de hemel, wat prachtig past bij de visie van bepaalde creatievelingen – maar zoals Mark heeft vastgesteld, zijn de sterren slechts een deel van wat zijn beelden bijzonder maakt.

“Alles van 24 mm tot 16 mm, in full-frame equivalent, is waar ik me het meest op mijn gemak voel. Dat geeft een epische uitstraling aan nachtelijke hemelfotografie, maar het betekent ook dat je dichtbij sommige details op de voorgrond kunt komen,” redeneert hij. “Ik heb de FUJINON GF20-35mmF4 R WR gebruikt, die precies binnen dat bereik valt. Het diafragma van de lens is ook perfect voor mij, want ik zie f/4 als een ondergrens en de lens is erg scherp zonder te diafragmeren.

“Toch heeft iemand die het genre voor het eerst probeert niet veel nodig,” verzekert Mark. “De sensor van het GFX-systeem is een klasse apart, maar met de juiste camera met cropsensor kun je geweldige resultaten behalen. Elke X Series body met een redelijk snelle groothoeklens volstaat.”

Foto 2022 © Mark Janes | FUJIFILM GFX50R en FUJINON GF20-35mmF4 R WR

Niet elke subcategorie van astrofotografie moet worden gezien als ontoegankelijk technisch, maar er zijn wel enkele grondbeginselen van belang. In de ogen van deze maker zijn er drie verschillende factoren die moeten worden beheerst.

“Mensen verwachten dat de sterren in een nachtfoto haarscherp zijn,” mijmert Mark. “Zo zien ze er echt uit als je ‘s nachts naar buiten gaat, dus het beeld moet dat weerspiegelen, vind ik. Om dat te bereiken, moet je stervorming voorkomen, scherpstellen en cameratrilling vermijden.

“Star trailing” wordt veroorzaakt door de rotatie van de aarde en is een soort op zich. Hoe langer de belichting, hoe meer van de beweging van de aarde ten opzichte van de sterren je vastlegt. Een goede vuistregel is er een die we de ‘500-regel’ noemen. Als je het getal 500 neemt en dit deelt door de brandpuntsafstand van je lens in zijn full-frame equivalent, krijg je een maximale sluitertijd. Bijvoorbeeld, met de GF20-35mm aan de brede kant van zijn zoombereik, heb je een volbeeldequivalent van ongeveer 16 mm. Deel 500 door 16 voor een maximale sluitertijd van ongeveer 31 sec. Voor de zekerheid ben ik geneigd daar iets van af te wijken.

“Je kunt autofocus voor astrofotografie vergeten,” voegt Mark eraan toe. “Er is niet genoeg licht om zelfs de meest geavanceerde systemen betrouwbaar te laten werken. Gewoonlijk zoek ik de helderste ster in het veld, druk op de functieknop achterop om het beeld te vergroten en gebruik dan de handmatige scherpstelring om heen en weer te pendelen tot het punt van de ster op zijn kleinst is. Focus Peaking helpt ook heel goed.

“Om cameratrillingen te voorkomen heb je een degelijk en stevig statief nodig. Het is naar mijn mening de moeite waard om iets zwaarders te dragen – vooral bij veel wind.”

Foto 2022 © Mark Janes | FUJIFILM GFX50R en FUJINON GF20-35mmF4 R WR

Het is onvermijdelijk dat fotografen hun beelden in hun eigen tempo gaan ontwikkelen, maar als jarenlange ervaring Mark iets heeft geleerd, is het dat een stevige basis niet kan worden overschat. Vergeet verleidelijke composities en verhalend belang totdat scherpe, goed belichte sterren een tweede natuur zijn geworden. Uiteindelijk zal technische vaardigheid plaats maken voor kunstenaarschap.

“Ik fotografeer tegenwoordig eigenlijk veel minder en voor mij is het visualiseren van de beelden extreem belangrijk geworden,” zegt Mark. “Ik besteed gedurende de dag heel wat tijd aan het bekijken van kaarten of het uitzoeken van locaties, om me voor te stellen welke scène er het beste uit zou zien met de Melkweg erachter. Dan is er veel planning over wat de optimale tijd is om dat te doen, en meer specifiek in welke periode van het jaar en welk tijdstip van de dag. Laat je niet afschrikken door slechte weersvoorspellingen. Je kunt altijd een wolkbreuk krijgen. Zo lang je niet ter plaatse gaat, weet je het niet.

“Er zijn tal van technieken om uit te proberen om jouw beelden een uniek karakter te geven,” onthult Mark, die ingaat op de onderscheidende kenmerken van zijn eigen foto’s. “Ik voeg vaak licht toe aan een scène met light painting. Bij belichtingstijden tot 20 seconden heb je genoeg tijd om een object op de voorgrond met een zaklamp te verlichten. Less is more, dus gebruik geen bijzonder felle bron en zoek de juiste balans tussen het object op de voorgrond en de nachtelijke hemel daarachter. Het is vallen en opstaan, maar blijf er alles aan doen om een nachtelijke sfeer te behouden, in plaats van een daglichtscène na te bootsen. Grotere scènes kunnen alleen door de maan worden verlicht, wat planning vereist. Het andere alternatief is silhouettering, als je iets met een interessante vorm op de voorgrond hebt.”

Foto 2022 © Mark Janes | FUJIFILM GFX50R

Marks laatste gedachten gaan over een passie die hem blijft intrigeren. De hemel is al duizenden jaren een bron van menselijke inspiratie. Wie kan zijn blik naar de sterren richten zonder een gevoel van kosmisch ontzag?

“Het is een technisch soort fotografie,” besluit de beeldmaker, “maar vergeet nooit de kunst. Soms is het leuk om naar buiten te gaan en deze bezienswaardigheden ook zonder camera te ervaren. Het gevoel dat je krijgt van het kijken naar de lucht is belangrijk. Uiteindelijk probeer ik dat in de beelden weer te geven.”